Paşinyan və kilsə arasında XAOS

Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan ilə erməni Apostol Kilsəsi arasında son dövrlərdə kəskinləşən qarşıdurma ölkənin siyasi və mənəvi landşaftında ciddi dalğalanmalar yaradıb. Bu münaqişə təkcə dini və dövlət münasibətlərinə deyil, həm də Ermənistanın daxili sabitliyinə və xarici siyasətinə təsir edir. Paşinyanın kilsəyə qarşı sərt ritorikası, xüsusilə Katolikos II Qareginə yönəlmiş ittihamları cəmiyyətdə dərin bölünmələrə səbəb olub. Onun kilsəni “anbar otaqları” adlandırması və din xadimlərinin selibat vədinə riayət etmədikləri ilə bağlı açıqlamaları hədəflədiyi hücum kampaniyası kimi qəbul edilir. Erməni Apostol Kilsəsi xüsusilə 2020-ci il Qarabağ müharibəsindən sonra Paşinyanın istefasını tələb edərək hökumətə qarşı açıq müxalifət nümayiş etdirib. Bu, Paşinyanın kilsəni siyasi rəqib kimi görməsinə səbəb olub. Münaqişənin kökləri 2020-ci il müharibəsində Ermənistanın məğlubiyyətinə gedib çıxır, hansı ki, kilsə və müxalifət Paşinyanı əsas məsuliyyət sahibi hesab edir.

Katolikos II Qareginin hökumətə qarşı açıq tənqidləri və istefa çağırışları Paşinyanın kilsəyə qarşı sərt mövqeyini daha da sərtləşdirib. Baş nazir kilsənin daxili işlərinə müdaxilə edərək Katolikosun şəxsi həyatı ilə bağlı iddialar irəli sürüb, bu da kilsə tərəfindən “dövlət təhlükəsizliyinə təhdid” kimi qiymətləndirilib. Paşinyanın “Katolikos selibat vədini pozubsa, vəzifəsini tərk etməlidir” kimi açıqlamaları kilsənin müstəqilliyinə müdaxilə kimi qəbul edilir.

 Kilsənin cavabı da eyni dərəcədə sərt olub. Ali Ruhani Şura Paşinyanın ritorikasını “dini hissləri təhqir edən” və “milli birliyə zərbə vuran” kimi xarakterizə edib. Arxiyepiskop Baqrat Qalstanyan kimi fiqurlar, xüsusilə “Tavuş Vətən Naminə” hərəkatı çərçivəsində, Paşinyana qarşı müxalifətin ön sıralarında yer alır. Qalstanyan hökumətin kilsəyə qarşı kampaniyasını “hörmətsizlik” kimi qiymətləndirərək Paşinyanı “küçədən gələn” və dövlətçilik anlayışından uzaq bir şəxs kimi təsvir edir. Paşinyanın həyat yoldaşı Anna Hakobyanın da münaqişəyə qoşulması vəziyyəti daha da gərginləşdirib. Onun din xadimlərini “pedofil” və “cinayətkar” kimi adlandırması cəmiyyətdə böyük qəzəb doğurub. Hakobyanın bu cür ittihamları sübutsuz olaraq qalır və kilsə tərəfindən hədsizlik elementi kimi tənqid edilib.

 Bəzi təhlilçilər Paşinyanın kilsəyə hücumlarını Azərbaycan və Türkiyə ilə sülh danışıqlarına xidmət etmək cəhdi kimi şərh edirlər. Onlar hesab edirlər ki, kilsənin Qarabağ məsələsindəki sərt mövqeyi sülh prosesinə maneə törədir. Lakin Paşinyanın bu strategiyası daxildə ciddi müqavimətlə üzləşib, çünki kilsə Ermənistan cəmiyyətində qızışdırıcı faktor olaraq qalır. Paşinyanın kilsəyə qarşı ritorikası həm də daxili siyasi böhranı ört-basdır etmək cəhdi kimi qiymətləndirilir. Ölkədə iqtisadi problemlər, Qarabağdan olan məcburi köçkünlərin vəziyyəti və demokratik geriləmə onun administrasiyasına qarşı narazılığı artırır. Kilsəyə hücumlar diqqəti bu problemlərdən yayındırmağa xidmət edə bilər, lakin eyni zamanda cəmiyyətdəki parçalanmanı dərinləşdirir. Paşinyanın kilsənin Katolikos seçkilərinə dövlətin müdaxiləsi təklifi isə konstitusiyaya ziddir və hüquq müdafiəçiləri tərəfindən tənqid olunur. 

Keçmiş xarici işlər naziri Vartan Oskanian Paşinyanın ritorikasını “milli təməllərə zərər vuran” və “təhlükəli” adlandırıb. Bəzi mənbələr Paşinyanın kilsəyə qarşı kampaniyasında Rusiyanın rolunu qabardaraq kilsənin Moskvadan təlimat aldığını vurğulayır ki, kifayət qədər haqlı yanaşmadır.

Qarşıdurma Ermənistanın xarici siyasətinə də təsir edir. Paşinyanın Azərbaycanla sülh danışıqları və Türkiyə ilə diplomatik jestləri kilsə tərəfindən “təslimçilik” kimi qiymətləndirilir. Kilsənin müxalifətlə birgə “Tavuş” hərəkatı kimi hərəkətləri Paşinyanın sülh siyasətinə maneə törədir. Lakin Paşinyanın kilsəyə qarşı sərt ritorikası, onsuz da bərbad olan daxili sabitliyi sarsıdır. Bu münaqişə Ermənistanın gələcək trayektoriyasını müəyyənləşdirəcək bir ideoloji savaşın təzahürüdür. Paşinyan "modern", "gələcəyə yönəlmiş bir dövlət" qurmağa çalışdığını desə də  ölkədə avtoritarizm rüzgarları əsməyə davam edir.

 Bu qarşıdurma Ermənistanın daxili siyasətində yeni gərginlik mənbəyi yaradıb və siyasi elitanın birliyini sarsıdır. Paşinyanın kilsəyə qarşı ritorikası eyni zamanda onun xarici siyasət prioritetlərini də zəiflədir, çünki regional sülh danışıqlarında sabit daxili cəbhəyə ehtiyac var.

Nəticə etibarilə, Paşinyan və Erməni Apostol Kilsəsi arasındakı qarşıdurma təkcə dini və siyasi müstəvidə deyil, həm də Ermənistanın milli kimliyi və gələcək istiqaməti baxımından dərin təsirlərə malikdir. Paşinyanın kilsəyə qarşı sərt ritorikası qısamüddətli siyasi dividendlər gətirsə də, uzunmüddətli perspektivdə cəmiyyətdəki bölünməni dərinləşdirərək ölkəni daha böyük böhranlara sürükləyə bilər. Ermənistanın sabitliyi və sülhü üçün hər iki tərəfin dialoqa və kompromisə hazır olması zəruridir. Bu isə mümkünsüz görünür.

Bəs bundan sonra nələr ola bilər?!

1. Siyasi gərginliyin artması və parçalanma riski
   Paşinyan və kilsə arasındakı münaqişə siyasi müstəvidə qarşıdurmanın dərinləşməsinə gətirib çıxarır. Kilsə və müxalifət birləşərək Paşinyana qarşı vahid platforma yaradır, bu isə ölkədə siyasi parçalanmanı gücləndirir və hakimiyyətin sabitliyini sarsıda bilər.

2. Kilsənin siyasi təsirinin zəifləməsi və sekulyarizm yönümlü islahatlar
   Paşinyan kilsənin dövlət işlərindəki imtiyazlarını azaltmağa çalışır, dini və dövlət işlərinin ayrılması istiqamətində addımlar atır. Bu, kilsənin siyasi təsir imkanlarının məhdudlaşmasına səbəb olur və ölkədə sekulyar dövlət quruluşunun güclənməsinə gətirib çıxarır.

3. Cəmiyyətin iki hissəyə bölünməsi
   Erməni cəmiyyəti uzun illər kilsəyə güclü bağlı olub. Paşinyanın kilsəyə qarşı sərt mövqeyi cəmiyyətdə fikir ayrılıqlarını dərinləşdirir, bir tərəfdə kilsəyə bağlılıq, digər tərəfdə isə Paşinyanın islahatlarını dəstəkləyənlər yaranır.

4. İdeoloji mübarizənin kəskinləşməsi
   Paşinyan kilsəni "əxlaqsız" adlandıraraq ideoloji müharibəyə başlayıb. Bu, ölkədə milli və dini dəyərlər ətrafında ciddi müzakirələrə və qarşıdurmalara səbəb olur, ideoloji gərginliyi artırır.

5. Rusiya və xarici təsirlərin artması
   Erməni kilsəsinin arxasında Rusiya dayanır və Paşinyan kilsənin Moskva tərəfindən idarə olunduğunu bildirir. Bu qarşıdurma Ermənistanın xarici siyasətində və regional güc balansında dəyişikliklərə səbəb ola bilər.

6. Hakimiyyətin gücünü möhkəmlətmək üçün repressiv tədbirlər
   Paşinyan kilsəyə qarşı sərt tədbirlər görür, dini məbədlərin fəaliyyətinə nəzarəti artırır və kilsənin siyasi fəaliyyətini məhdudlaşdırır. Bu, hakimiyyətin gücünü möhkəmləndirməyə yönəlib, lakin repressiv addımlar cəmiyyətdə narazılıq yarada bilər.

7. Gələcəkdə qarşıdurmanın daha da dərinləşməsi və siyasi böhran ehtimalı
   Kilsə və Paşinyan arasında "olum, ya ölüm" mərhələsinə qədəm qoyulması qarşıdurmanın uzun müddətli və mürəkkəb siyasi böhrana çevrilmə ehtimalını artırır. Bu, 2026-cı il parlament seçkilərinə də təsir göstərə bilər və ölkənin siyasi gələcəyini qeyri-müəyyən edir.